๙๑ ห อาคม

ครั้งที่ ๙๑  : พยัญชนอาคม : การลง ส และ ห อาคม

คัมภีร์นิรุตติทีปนีแสดงการลง ส และ ห เป็นพยัญชนอาคมไว้ด้วยหลักการของมหาสูตร ว่า

๑. ส เป็นอาคม ลงท้าย มน ศัพท์เป็นต้น

๒. ห เป็นอาคม จะลงหน้าสระ โดยมาก
ดูนิรุตติทีปนีตามลิงค์นี้
 http://niruttitepanee.blogspot.com/2016/06/blog-post_27.html

ส อาคม มีตัวอย่างการใช้ดังนี้

มนสิกาโร = มน + อิ (สฺมิํ วิภัตติ) + กาโร

กระทำไว้ในใจ

มานสิโก = มน + ณิก + อิก

ธรรมอันมีในใจ

เจตสิโก = เจต + ณิก

เจตสิก (ธรรมมีในจิต)

อพฺยคฺคมนโส นโร = อพฺยคฺคมน  + โอ (สิวิภัตติ)

มีจิตปราศจากความลังเลสงสัย

ปุตฺโต ชาโต อเจตโส = อเจต + โอ (สิวิภัตติ))

พระราชบุตรเป็นเหมือนกับคนไม่มีจิต

อุเร ภโว โอรโส = อุร + ณ + โอ (สิวิภัตติ)

บุตรผู้มีในอุระ ชื่อว่า โอรส

*******

ห อาคม มีตัวอย่างการใช้ดังต่อไปนี้

มา เหวํ อานนฺท = มา + เอวํ

ดูก่อนอานนท์ เธออย่ากล่าวอย่างนี้

โน เหตํ ภนฺเต = โน + เอตํ + ภนฺเต

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ไม่เป็นอย่างนั้น

โน หิทํ โภ โคตม = โน +อิทํ โภ โคตม

ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ ไม่เป็นอย่างนี้

น เหวํ วตฺตพฺเพ = ห + เอวํ  วตฺตพฺเพ

ไม่พึงกล่าวอย่างนี้

เหวํ วตฺตพฺเพ = เอวํ วตฺตพฺเพ

พึงกล่าวอย่างนี้

เหวํ วทติ = เอวํ วทติ

ย่อมกล่าวอย่างนี้

อุชู จ สุหุชู จ = อุชู จ สุ  + อุชู จ

ตรงด้วย ตรงด้วยดี ด้วย

สุหุฏฺฐิตํ สุขโณ = สุ + อุฏฺฐิตํ สุขโณ

การลุกขึ้นด้วยดี, ขณะที่ดี

เป็นอันจบวิธีการลงพยัญชนอาคมไว้เพียงเท่านี้

สรุปว่า การลงพยัญชนะเป็นอาคมเท่าที่กล่าวไว้ในคัมภีร์นิรุตติทีปนีมีทั้งหมด คือ

ว, น, ต, ร, ค, ย, ท

ด้วยสูตร  วนตรคา จาคมา ในเพราะสระเบื้องหลัง พยัญชนะเหล่านี้ คือ ว, น, ต, ร, ค และ ย ท เป็นอักษรอาคม.

ฬ ด้วยสูตร ฉา โฬ ลง ฬ อาคมท้าย ฉ (๖) ในเพราะสระหลัง

ส และ ห ด้วยมหาสูตร คือ ไม่มีสูตรลงเฉพาะแต่สำเร็จรูปโดยอาศัยแนวทางพระบาฬี

ขออนุโมทนา

สมภพ สงวนพานิช

---

[1] [ที. นิ. ๒.๙๕]

[2] [ที. นิ. ๑.๑๘๕-๑๘๖]

[3] [ที. นิ. ๑.๒๖๓]

[4] [กถา. ๑]

[5] [ขุ. ปา. ๙.๑]