๕๒.การแปลงพยัญชนะ ปวรรค

ครั้งที่๓๖ : พยัญชนาเทสสนธิ คือ การเชื่อมบทโดยแปลงพยัญชนะ

การแปลงพยัญชนะ ปวรรค

ย ที่จะกลายเป็นปุพพรูปในปวรรคนี้ ก็คือ ย ที่ยังเป็นได้ทุกกรณีคือมีวิภัตติเป็นต้น แต่ในปวรรค แปลง ย เป็นปุพพรูปอย่างเดียว เหมือน กวรรค ไม่ต้องแปลง พยัญนะหน้าเป็นพยัญชนะอื่นๆเหมือน ตวรรค

วันนี้จะศึกษาได้หลายอุทาหรณ์ เพราะมีนัยเหมือนกับที่กล่าวมาในกวรรค

ย ในที่นี้ ยปัจจัยที่ใช้ในกัมมวาจก

วปฺ ธาตุ = หว่าน+ ย > วปฺปเต,

ลุปฺ ธาตุ =ตัด + ย > ลุปฺปเต,

ลภฺ = ได้ + ย + เต > ลพฺภเต วัตถุอันบุคคลย่อมได้,  

คมฺ = ไป + ย +  เต > คมฺมเต สถานที่ อันบุคคลไปอยู่,

รมฺ = ยินดีหรือรื่นรมย์ + ย + เต > รมฺมเต สถานที่อันบุคคล รื่นรมย์อยู่ ฯ

ย ในที่นี้ แปลง จาก ตฺวาปัจจัย

อา + คมฺ ไป+ (ตฺวา >) ย > อาคมฺม, อาศัย

อุป + คมฺ ไป + (ตฺวา >) ย > อุปคมฺม อาศัย,

ย ในที่นี้เป็น ย ที่แปลงจาก อิ ในอภิ

อภิ > อภฺย + อุคฺคโต  > อพฺภุคฺคโต, ขึ้นไปแล้ว

อภิ > อภฺย + โอกาโส > อพฺโภกาโส, ที่โล่งแจ้ง

ย คือ ย ที่มี ณฺ อนุพันธ์ (ณฺย) ลงท้ายธาตุในอรรถภาวสาธนะ

คมิยเตติ คมฺโม  การไป ชื่อว่า คมฺโม

ลภฺ + ณฺย > ลพฺภํ การได้

ลภิยเตติ ลพฺภํ อันเขาย่อมได้ ชื่อว่า ลพฺภ,

คมฺ + ณฺย > คมฺโม การไป

ทมฺ ฝึก+ ณฺย > ทมฺโม การฝึก,

รมฺ ยินดี+ ณฺย > รมฺโม ความรื่นรมย์,

ย ปัจจัยในภวัตถตัทธิต.

คาม + ย > คมฺมํ ของมีในบ้าน

คาเม หิตํ คมฺมํ วัตถุอันเกื้อกูลในบ้าน ชื่อว่า คมฺม,

ณฺย ปัจจัยในภาวตัทธิต.

อุสภ + ณฺย > โอสพฺภํ ความประเสริฐ

( อุสภสฺส ภาโว โอสพฺภํ ความเป็นแห่งผู้ประเสริฐ หรือ โคอุสุภะ ชื่อว่า โอสพฺภ),

อุปมา + ณฺย >โอปมฺมํ ความเป็นอุปมา,

สุขุม + ณฺย >โสขุมฺมํ ความเป็นผู้ละเอียดอ่อน,

ท่านสาธุชน เทียบเทียงแนวทางการสำเร็จรูปจากที่กล่าวมาแล้ว ในทีนี้จะขอกล่าวเพียงย่อๆ โดยสังเขป

ขออนุโมทนา

สมภพ สงวนพานิช