๗๓.อาคมสนธิ : อ อาคม

อาคมสนฺธิ

อาคมสนธิ คือ วิธีการเชื่อมบทโดยเพิ่มอักษร

อถาคมสนฺธิ ทีปิยเตฯ

ต่อจากอาเทสสนธิ จะแสดงอาคมสนธิ

มหาวุตฺตินา สราคโม –

สระเป็นอาคม  ถูกทำได้โดยสูตรใหญ่

อ –

(สระ) อ เป็นอาคม

ปณฺณสาลํ อมาเปตฺวา[1], ปณฺณสาลํ อมาปิย[2]– มาเปตฺวา อิจฺเจวตฺโถ, น จาปิ อปุนปฺปุนํ, หตฺถิโพนฺทิํ ปเวกฺขามิ [3]-ปุนปฺปุนํ อิจฺเจวตฺโถ, นตฺถิ โลเก อนามตํ[4]– อมต ปุพฺพํ ฐานนฺติ อตฺโถ, อนวชฺชํ, อนมตคฺโค, ชจฺจนฺโธ, ชจฺจพธิโร, ชจฺจมูโค, ชจฺจปณฺฑโกฯ

ตัวอย่าง

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
ปณฺณสาลํ อมาเปตฺวา,	อ + มาเปตฺวา	เนรมิตแล้วซึ่งบรรณศาลา
ปณฺณสาลํ อมาปิย	อ + มาปิย (ตฺวา)	เนรมิตแล้วซึ่งบรรณศาลา คำนี้คือ มาเปตฺวา นั่นเอง
น จาปิ อปุนปฺปุนํ, หตฺถิโพนฺทิํ ปเวกฺขามิ	อ + ปุนปฺปุนํ	แม้ข้าพเจ้าจะไม่เข้าไปสู่ซากช้างนั้นอีก คำว่า อปุนปฺปุนํ คือ ปุนปฺปุนํ นั่นเอง
นตฺถิ โลเก อนามตํ –	น + อมตํ	สถานที่ไม่ตายไม่มีในโลก คำว่า อนามตํ คือ ที่ไม่เคยตาย
อนวชฺชํ,	น + อวชฺชํ	ไม่มีโทษ
อนมตคฺโค,	น + อมตคฺโค	มีที่สุดอันใครรู้ไม่ได้
ชจฺจนฺโธ,	ชาติ +  อ +อนฺโธ	บอดแต่กำเนิด
ชจฺจพธิโร,	ชาติ + อ +พธิโร	หนวกแต่กำเนิด
ชจฺจมูโค,	ชาติ + อ+ มูโค	ใบ้แต่กำเนิด
ชจฺจปณฺฑโกฯ	ชาติ + อ+ ปณฺฑโก	เป็นบัณเฑาะก์แต่กำเนิด

ศึกษาบาฬีไวยากรณ์กับคัมภีร์นิรุตติทีปนีิ

คร้้งที่ ๗๓ : อาคมสนธิ การเชื่อมบทโดยการแทรกเสียง

ได้แสดงการเข้าสนธิ คือ การเชื่อมบทเข้าหากันโดยวิธีหลายประการ เริ่มตั้งแต่ตั้งการลบเสียงหน้าและหลังเป็นต้น จนกระทั่งมาถึงการเปลี่ยนเสียงมาแล้ว บัดนี้จะแสดงการเชื่อมบทโดยการแทรกเสียง ที่มีชื่อเรียกว่า อาคม เป็นลำดับไป

คำว่า อาคม เป็นชื่อของอักษรหรือเสียงที่เพิ่มเข้าไปเพื่อเชื่อมบท (บทสนธิ) หรืออักษรในบทนั้น (วัณณสนธิ) โดยมิได้ทำให้อักษรเดิมเปลี่ยนไปหรือมาแทนอักษรเดิม เหมือนอย่างอักษรอาเทส มีคำกล่าวว่า อาเทสเหมือนปัจจามิตร ส่วนอาคมเหมือนมิตร เพราะไม่ได้ทำลายหรือเปลี่ยนแปลงอักษรเดิมแต่ประการใด

ต่อไปนี้จะเรียกอักษรที่เพิ่มเข้ามาว่า “อาคม”.

อักษรอาคม ในที่นี้ท่านแบ่งออกเป็น สระอาคม และ พยัญชนะอาคม ที่รวมถึงนิคคหิตอาคมด้วย.

จะกล่าวถึงสระอาคมก่อน.

----

สระอาคม มีทั้งหมดเท่าที่แสดงไว้ในที่นี้อยู่ ๖ ตัว คือ  อ อา อิ อี อุ และ โอ

ในคัมภีร์นิรุตติทีปนี ท่านมิได้แสดงสูตรการลงสระ ๖ ตัวนี้เป็นอาคม เพียงแต่บอกว่า “มหาวุตฺตินา สราคโม” สระอาคม สำเร็จรูปหรือทำได้ด้วยด้วยมหาสูตร. มหาสูตรที่ว่านี้ ได้แก่สูตรว่า “ตทมินาทีนิ” นั่นเอง หมายความว่า เมื่อจะอ้างอิงการลงอาคมก็ให้อ้างอิงด้วยสูตรว่า ตทมินาทีนิ อักษรมีคำว่า ตทมินา เป็นต้นเป็นคำใช้สำเร็จรูปอุทาหรณ์ตามที่ต้องการ.

----

อ อาคม

มีสำนวนโวหารทางไวยากรณ์ที่นิยมใช้เกี่ยวกับอักษรอาคมนี้ว่า “ลง อ อาคม” หรือ “อเป็นอาคม” ซึ่งก็หมายความว่า เพิ่มอักษรคืออ ลงไปในตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่งตามที่ต้องการแล้วแต่ว่า ข้อกำหนดของอาคมนั้น จะถูกกำหนดว่า ต้องมีสระ พยัญชนะ หรือ นิคคหิตเป็นนิมิต คือ จุดกำหนดตำแหน่ง.

สำหรับ การใช้ สระ คือ อ เป็นอาคมนั้น นิยมลงหน้าบท พึงสังเกตตามตัวอย่างต่อไปนี้

ปณฺณสาลํ อมาเปตฺวา       เนรมิตแล้วซึ่งบรรณศาลา

ปณฺณสาลํ อมาปิย เนรมิตแล้วซึ่งบรรณศาลา

คำว่า อมาเปตฺวา ก็มาจากคำว่า  อ + มาเปตฺวา

คำว่า อมาปิย ก็มาจากคำว่า อ + มาปิย

ดังนั้น คำว่า อมาเปตฺวา ก็ดี อมาปิย ก็ดี มีความหมายเดียวกัน คือ มาเปตฺวา แปลว่า เนรมิต หรือ ให้สำเร็จแล้ว. ส่วน อ ไม่ได้มีความหมายใด จึงคงแปลว่า นิรมิตแล้ว ส่วนคำว่า อมาปิย แปลง ตฺวา เป็น ย เหมือนที่เคยกล่าวมา

เรื่องสระอเป็นอาคมยังมีอีกหลายคำที่น่าสนใจครับ บางคำก็มองไม่เห็นว่า มีการลงอาคม หรือ จะลงอาคมไว้ตรงไหนดี คราวหน้ามากล่าวต่อไปครับ ….. 

ขออนุโมทนาครับ ...

สมภพ สงวนพานิช

---

[1] [ชา. ๒.๒๒.๑๙๑๓]

[2] [ชา. ๑.๑.๑๔๘]

[3] [ชา. ๑.๑.๑๔๘]

[4] [ชา. ๑.๒.๓๑]