๓๔. แปลง โอ ของ โคศัพท์ เป็น อว

๔๒. โคสฺสาวง [1]ฯ

สเร ปเร โคสฺส อนฺตสฺส อวง โหติฯ

โค จ อสฺโส จ ควาสฺสํฯ

สุตฺตวิภตฺเตน พฺยญฺชเนปิฯ สควจณฺโฑ[2], ปรควจณฺโฑฯ

อปฺปวิธานมุจฺจเตฯ

มหาวุตฺตินา อวณฺณสฺส อุตฺตํ, โอตฺตญฺจ –

ปุถุชฺชโน, ปุถุภูโต-ปุถูติ วา เอโก ปาฏิปทิโก, ปุถุนา ปุถุนีติปิ ทิสฺสติ, อเปกฺขิยาโน อเปกฺขิยาน อเปกฺขิตฺวาตฺยตฺโถฯ เอวํ อนุโมทิยาโน, มรีจิกูปมํ อภิสมฺพุทฺธาโน, มา มํ ปิสาจา ขาทนฺตุ, ชีว ตฺวํ  สรโทสตํ[3], รตฺติทิโวว โส ทิพฺโพ, มานุสํ สรโทสตํ-วสฺสสตนฺตฺยตฺโถ, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ[4], สมฺปตนฺติ ทิโสทิสํ - ตํ ตํ ทิสนฺตฺยตฺโถ,  ปโรสตํ, ปโรสหสฺสํ,  อญฺโญญฺญํ อญฺญมญฺญํ,   โปโนปุญฺญํ ปุนปฺปุนํ,  โปโนพฺภวิกา ตณฺหา-ปุโนติ วา เอโก นิปาโต, ปุโน ตสฺส มเห สิโน, ปุโน ปตฺตํ คเหตฺวาน, น จ ทานิ     ปุโน อตฺถิ, มม ตุยฺหญฺจ สงฺคโม, น ปุโน อมตาการํ, ปสฺสิสฺสามิ มุขํ ตว [5]ฯ

-----------------------

๑๘. แปลง โอ ของ โคศัพท์ เป็น อว 

ทำได้ในสองกรณีคือ บทข้างหลังเป็นสระ และ บทข้างหลังเป็นพยัญชนะ

-----

๑. บทหลังเป็นสระ  ด้วยสูตรนี้

๔๒. โคสฺสาวงฯ

เพราะสระข้างหลัง แปลง สระที่สุด คือ โอ แห่งโคศัพท์ เป็น อว

เช่น

โค + อสฺโส = โค > คว + อสฺสํ = ควาสฺสํ [6]

-------

๒. บทหลังเป็นพยัญชนะ ได้โดยอ้อม คือ แบ่งสูตรไม่ให้บทว่า สเร ตามมาจากสูตร ยวา สเร ดังนั้น ถึงจะมีพยัญชนะข้างหลัง โอ ของ โค ก็แปลงเป็น อว [7]  เช่น

สโคจณฺโฑ = สควจณฺโฑ  โคที่ข่มเหงฝูงโคของตน[8]

ปรโคจณฺโฑ = ปรควจนฺโฑ  โคที่สงบเสงี่ยมต่อฝูงโคอื่น

(อ่านพระบาฬีพลีพทฺทสุตฺตํ ๑๐๘. ในอัง.จตุกะ. และอรรถกถาฎีกาประกอบ)

*********

---

[1] [ก. ๒๒, ๗๘; รู. ๒๘; นี. ๕๒, ๒๒๙]

[2] [อ. นิ. ๔.๑๐๘]

[3] [ชา. ๑.๒.๙]

[4] [ที. นิ. ๓.๒๘๑]

[5] [อป. เถรี ๒.๒.๒๓๕]

[6] รูปนี้เป็นสมาหารทวันทสมาส จึงเป็น ควาสฺสํ. โอ ที่ โค เป็น อว

[7] (แม้ สเร ตามมาจากสูตร ยวา สเร แต่การตัดแบ่งสูตรโดยไม่เอาตัวตามมา โดยไม่จำต้องมีสระเป็นนิมิต จึงแปลง โอ ของ โค เป็น อว เพราะพยัญชนะได้เช่นกัน)

[8] อ่านพระบาฬีพลีพทฺทสุตฺตํ ๑๐๘. ในอัง.จตุกะ. และอรรถกถาฎีกาประกอบ