๗๒. แปลง นิคคหิต เป็น ญ - จบ อาเทสสนธิ)

๔๙. เย สํสฺส[1] ฯ

๔๙. เย ในเพราะย โญ ญเป็นอาเทส นิคฺคหีตสฺส ของนิคคหิต สํสสฺส ของสํ อุปสัค โหติ ย่อมมี.

ยมฺหิ ปเร สํ อุปสคฺคสฺส นิคฺคหีตสฺส โญ โหติฯ ยสฺส ปุพฺพรูปตฺตํฯ

ถ้ามียอยู่ข้างหลัง แปลง นิคคหิตของสํอุปสัค เป็น ญ, แปลง ย เป็น ปุพพรูป.

สญฺโญโค สํโยโค, สญฺญุตฺโต สํยุตฺโตฯ สํโยชนํ สํโยชนํ, สญฺญโม สํยโม, สญฺญโต สํยโต, สญฺญมติ สํยมติ, สญฺญาจิกา สํยาจิกา กุฏิํ[2]  อิจฺจาทิฯ

ตัวอย่างเช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
สญฺโญโค	สํ + โยโค	การประกอบ ใช้เป็น สํโยโค ก็มี
สญฺญุตฺโต	สํ + ยุตฺโต	ประกอบแล้ว ใช้เป็น สํยุตฺโต ก็มี
สํโยชนํ [3]	สํ + โยชนํ	สังโยชน์ ใช้เป็น สํโยชนํ ก็มี
สญฺญโม	สํ + ยโม	การสำรวม ใช้เป็น สํยโม ก็มี
สญฺญโต	สํ + ยโต	สำรวมแล้ว ใช้เป็น สํยโต ก็มี
สญฺญมติ	สํ + ยมติ	ย่อมสำรวม ใช้เป็น สํยมติ ก็มี
สญฺญาจิกา กุฏิํ	สํ + ยาจิกา	กุฏีที่ขอด้วยตนเอง ใช้เป็น สํยาจิกา ก็มี

อิติ พินฺทาเทสราสิฯ

อาเทสสนฺธิราสิ นิฏฺฐิโตฯ

จบ กลุ่มศัพท์ที่เกี่ยวกับอาเทสของนิคคหิต

จบ กลุ่มศัพท์ที่เกี่ยวกับการเข้าสนธิโดยการอาเทส

บทความ : ศึกษาบาฬีไวยากรณ์กับคัมภีร์นิรุตติทีปนี

ครั้งที่ ๗๒ พินทาเทสสนธิ “การแปลงนิคคหิต หรือ อักษรที่ใช้แทนนิคคหิต”

คราวที่แล้วเป็นการแปลงนิคคหิตเป็น ญฺ แม้ในคราวนี้ก็ยังคงเป็นการแปลงนิคคหิตเป็น ญฺ เช่นกัน แต่ขอบเขตการใช้ต่างกัน คือ  นิคคหิตนั้น ต้องเป็นของ สํ อุปสัค และจำกัดว่าข้างหลังต้องเป็น ย เท่านั้น ส่วนสูตรที่แล้ว ไม่จำต้องเป็นนิคคหิตของศัพท์ใดแต่ข้างหลังต้องเป็น เอ และ ห อักษรเท่านั้น

ตัวอย่างที่ใช้ในหลักการนี้ คือ สญฺโญชนํ ที่เราท่านมักคุ้นกันว่าเป็นชื่อของกิเลสกลุ่มหนึ่ง ที่กลายรูปมาจาก สํ และ โยชนํ.  การกลายนิคหิตเป็น ญฺ จนได้รูปว่า สญฺโญชนํ นี้ มาจากหลักการของสูตรนี้ครับ

หลักการ : สูตรกำกับวิธีการ

๔๙. เย สํสฺสฯ

ถ้ามี ยอยู่ข้างหลัง แปลงนิคคหิตของสํอุปสัค เป็น ญฺ,

หลักเกณฑ์ : ขอบเขตของสูตรและคำอธิบายโดยสังเขป

การที่จะใช้ ญ เป็นอาเทสของนิคคหิตในที่นี้ มีหลักเกณฑ์อยู่ ๒ ข้อ คือ

๑) ต้องเป็นนิคคหิตของสํอุปสัคเท่านั้น

๒) ต้องมี ย อยู่ข้างหลังเท่านั้น

๓) เมื่อแปลงนิคคหิตเป็น ญฺ แล้ว ยที่อยู่ข้างหลังนั้นให้แปลงเป็น ปุพพรูป คือเป็น ญ นั่นเอง.

๔) การใช้อาเทสคือญฺ เป็นต้น ตามกระบวนการของสูตรนี้ ไม่แน่นอน อาจใช้ในรูปที่ไม่เข้าสนธิก็มี

หลักการใช้ : อุทาหรณ์ของสูตร

สญฺโญชนํ กิเลสชื่อว่า สังโยชน์ เพราะเป็นกิเลสที่ร้อยรัดสัดว์ไว้กับสังสารวัฏฏ์

สญฺโญชนํ ตัดบทเป็น สํ + โยชนํ   

จะเห็นว่า นิคหิตที่ สํ จะกลายเป็น ญฺ เพราะมี ย ที่ โยชนํ เป็นนิมิต. และ ย นั้น ก็จะกลายเป็น ญ ดังที่เรียกในสูตรนี้ว่า ปุพพรูป นั่นเอง.

คำว่า นิมิต คือ ศัพท์ที่จะเป็นเหตุให้เกิดการเข้าสนธิโดยวิธีการอย่างใดอย่างหนึ่ง.

คำว่า ปุพพรูป คือ รูปที่ซ้ำกับอักษรที่อยู่หน้าตน.

อนึ่งไม่จำต้องใช้เป็น สญฺโญชนํ เสมอไป แต่จะใช้เป็น สํโยชนํ เหมือนเดิมก็มี

ในตัวอย่างอื่นๆ ก็มีความเป็นไปดังที่กล่าวมานี้

สญฺโญโค หรือ สํโยโค       สํ + โยโค        การประกอบ

สญฺญุตฺโต หรือ สํยุตฺโต      สํ + ยุตฺโต        ประกอบแล้ว

สญฺญโม หรือ สํยโม         สํ + ยโม         การสำรวม

สญฺญโต หรือ สํยโต         สํ + ยโต          สำรวมแล้ว

สญฺญมติ หรือ สํยมติ        สํ + ยมติ         ย่อมสำรวม

สญฺญาจิกา กุฏิํ หรือ สํยาจิกา        สํ + ยาจิกา      กุฏีที่ขอด้วยตนเอง

การเข้าสนธิของนิคคหิตกับบทอื่น โดยการใช้ ญเป็นอาเทส เป็นกฏเกณฑ์ข้อสุดท้ายในกลุ่มนี้ แต่อย่างไรก็ตาม การเข้าสนธิของนิคคหิตยังมีอีกหลายอย่าง ดังที่ได้เคยกล่าวมาแล้ว คือ การลบ และ ที่จะกล่าวต่อไป คือ เป็นอาคม ได้แก่ การแทรกเสียงนิคคหิตลงในตำแหน่งของบทหน้าและหลังนั่นเองครับ

ต่อจากอาเทสสนธินี้ ท่านจะนำวิธีการคือการใช้อักษรอาคมเป็นเครื่องเชื่อมบทแต่ละบทเข้าหากัน ขออนุโมทนา ในการศึกษาภาษาบาฬีที่มาในคัมภีร์นิรุตติทีปนีครับ

ด้วยความปรารถนาดี

สมภพ สงวนพานิช

---

[1] [ก. ๓๓; รู. ๕๑; นี. ๑๔๑]

[2] [ปารา. ๓๔๘]

[3] ไม่เข้าใจว่าเหตุไรจึงเป็น สํโยชนํ นี้ ควรเป็น สญฺโญชนํ มากกว่า ในที่นี้คงปาฐะเดิมไว้ก่อน