๓๘.แปลง เอ เป็น อิ

#นิรุตติทีปนีแปลเพื่อศึกษาร่วมกัน๒๑

อัปปวิธาน : รูปอุทาหรณ์เล็กน้อยมีใช้ไม่มาก. (ต่อ)

กรณีที่ ๔. แปลง เอ เป็น อิ เช่น

โอกนฺทามสิ ภูตานิ, ปพฺพตานิ วนานิ จ (เวสสันตรชาดก ๒/๑๑๘๒)

ข้าพเจ้าท.ขอคร่ำครวญ และกราบไหว้เทพเจ้าผู้สิงสถิตในภูเขาป่าไม้ ฯลฯ

[โอกนฺทามสิ มาจาก โอ + กนฺท ร้องคร่ำครวญ+ อาม เส (ปัญจมี อุตตมบุรุษ อัตตโนบท) แปลง เอ ที่ อามเส เป็น อิ ได้รูปเป็น โอกนฺทามสิ คร่ำครวญ ด้วยหลักการนี้.ในทีนี้หมายถึง บอกให้เทพยดาเหล่านั้นได้รับรู้ เพราะแสดงความนอบน้อม (อรรถกถาชาดก)]

ยํ กโรมสิ พฺรหฺมุโน, ตทชฺช ตุยฺหํ ทสฺสาม.

ข้าพระองค์ (กับพวกเทพ) กระทำความนอบน้อมอันใดแก่พระพรหม ตั้งแต่วันนี้ไป ข้าพระองค์จักถวายความนอบน้อมอันนั้นแด่พระองค์  (ที.ม. ๓๗๐ สักกปัญหาสูตร)

[ กโรมสิ ในตัวอย่างนี้ มาจาก กโรมเส แปลง เอ เป็น อิ. อนึ่ง เส เป็นนิบาต ต่างจากคำว่า โอกนฺทามสิ ข้างต้น]

อิธ เหมนฺตคิมฺหิสุ

ในฤดูหนาวและฤดูร้อนนี้.

อุทาหรณ์นี้สังเกตที่ เอ ของ เหมนฺตคิมฺเหสุ จะกลายเป็น อิ ใน เหมนฺตคิมฺหิสุ

พุทฺธปจฺเจกพุทฺธิสุ

ในพระสัมพุทธเจ้าและปัจเจกพุทธเจ้าท.

พุทฺธปจฺเจกพุทฺธิสุ ก็คือ พุทฺธปจฺเจกพุทฺเธสุ

ตตฺถ วตฺเตตฺวา สลฺลาปํ, เจเตหิ เจตปุตฺเตหิ;

เราเจรจาปราศรัยกับโอรสของพระเจ้าเจตราชเหล่านี้อยู่ ณ ที่นั้น

[เจตปุตฺติหิ ก็คือ เจตปุตฺเตหิ พระราชโอรสของพระเจ้าเจตราช. แต่ในพระบาฬีจริยาปิฎกฉบับปัจจุบันนั้นเป็น เจเตหิ เจตปุตฺเตหิ (จริยา. ๑/๑๐๖) อยู่แล้ว. แสดงว่า ปาฐะในยุคของพระคันถรจนาจารย์เป็น ปุตฺติหิ][1]

-------------------------

---

[1]