ศึกษาบาฬีไวยากรณ์กับคัมภีร์นิรุตติทีปนีิ
คร้้งที่ ๗๔ : อาคมสนธิ การเชื่อมบทโดยการแทรกเสียง
มาดูเรื่องการใช้
สระ อ เป็นอาคมกันต่อนะครับ โดยมากแล้วตัวอย่างที่ท่านยกมาให้ศึกษาจะอยู่ในจะเป็นคำที่ใช้คาถาหรือบทฉันท์ในพระไตรปิฎกเป็นส่วนมาก
ดังนั้น การใช้สนธิจึงมีอุปการะต่อการแต่งฉันท์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการลดเสียง เพิ่ม
แปลง อักษร ที่ถือเป็นลีลาที่จัดเป็นองค์ความรู้ของผู้แต่งและผู้อ่านที่ควรเพิ่มพูนให้มากด้วยครับ
อุทาหรณ์ต่างๆ
ที่มาในคัมภีร์ชาดกเป็นส่วนมาก
ข้าพเจ้าพยายามตรวจดูกับอรรถกถาเพื่อให้ได้นัยแห่งการเข้าสนธิตามที่คัมภีร์นี้ได้ยกมาอย่างสมเหตุสมผลครับ
นอกจากนั้น เรื่องราวที่มาในชาดกและอรรถกถา ยังเป็นเรื่องที่น่าติดตาม
น่าสนใจศึกษาไม่ใช่น้อย ข้าพเจ้าบางครั้งอ่านอุทาหรณ์จนเพลิดเพลินลืมเรื่องไวยากรณ์ไปอย่างสนิทเลยครับ
เอาละ นอกเรื่องมาพอแล้ว มาดูตัวอย่างการใช้ต่อ.
น จาปิ อปุนปฺปุนํ, หตฺถิโพนฺทิํ ปเวกฺขามิ
แม้ข้าพเจ้าจะไม่เข้าไปสู่ซากช้างนั้นอีก
คำว่า
อปุนปฺปุนํ คือ ปุนปฺปุนํ แปลว่า อีกครั้งหนึ่ง นั่นเอง เพราะ อ หน้า ปุนปฺปุนํ เป็นอักษรอาคม ไม่มีความหมาย
อุทาหรณ์นี้มาในชาดกอีกเช่นกัน
ท่านที่สนใจติดตามอ่านได้ในสิคาลชาดกและอรรถกถาชาดก [ขุ.ชา.
๑./๑๔๘] หรือแบบออนไลน์ที่นี่ครับ
http://84000.org/tipitaka/read/v.php?B=27&A=976&Z=980&pagebreak=0
----
อนวชฺชํ
ไม่มีโทษ
คำนี้ตัดบทเป็น
น + อวชฺชํ
ในคำว่า
อนวชฺช อ ที่ อวชฺช
คัมภีร์อรรถกถาเรียกว่าเป็นนิบาตที่ไม่มีความหมาย ซึ่งคัมภีร์นิรุตติทีปนีใช้คำว่า
ออาคม.
-----
อนมตคฺโค
มีที่สุดอันใครรู้ไม่ได้
คำนี้ ตัดบทเป็น น + อมตคฺโค โดยคำว่า อมต มาจาก อ อาคม หน้า มตคฺโค
ที่แปลว่า เบื้องปลายอันรู้แล้ว และเมื่อเข้าสมาสกับ น แปลว่า
เบื้องปลายที่ไม่รู้แล้ว แปลง น เป็น อน เมื่ออยู่ในบทสมาส.
----
ชจฺจพธิโร หนวกแต่กำเนิด. ตัดบทเป็น ชาติ + อ +พธิโร
ชจฺจมูโค ใบ้แต่กำเนิด. ตัดบทเป็น
ชาติ + อ+ มูโค
ชจฺจปณฺฑโก เป็นบัณเฑาะก์แต่กำเนิด. ตัดบทเป็น ชาติ + อ+ ปณฺฑโก
---
ในคำว่า
ชจฺจมูโค เป็นต้น คัมภีร์มณิสารมัญชูสา[1]ตัดบทเป็น
ชาติยา อพธิโร โดย อ ที่ พธิโร เป็นปัจจัยที่ใช้ในตัพภาวัตถตัทธิต
ใช้ในความหมายเดียวกับความหมายของศัพท์ที่ตนอาศัย เหมือนคำว่า อนวชฺช.
ซึ่งในคัมภีร์นิรุตติทีปนีนี้เรียกว่า อ อาคม. แม้ในคำว่า ชจฺจปณฺฑก
ก็น่ามีนัยนี้.
ชจฺจนฺโธ บอดแต่กำเนิด ตัดบทเป็น
ชาติ + อ +อนฺโธ
คำว่า ชจฺจนฺโธ
ข้าพเจ้ายังมองไม่เห็น ออาคม หรือ การลงอปัจจัยที่ไหน
ท่านที่ทราบช่วยแนะนำด้วยครับ
สำหรับคำว่า
อนามต ที่สัตว์ไม่เคยตาย เรื่องราวจะเป็นอย่างไร ติดตามต่อไปในคราวหน้าครับ
*********
ขออนุโมทนา
สมภพ สงวนพานิช
[1] พธิโรว
อพธิโร. ตพฺภาวตฺโถ หิ อยมกาโร, “อนวชฺชนฺ”ติ เอตฺถ อกาโร วิย. ชาติยา อพธิโร ชจฺจพธิโร.
ชจฺจมูคชจฺจชฬ-สทฺเทสุปิ เอเสว นโย.
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น