๔๒. การแปลงพยัญชนะ กวรรคและจวรรค (ต่อ)

ครั้งที่ ๒๗ : พยัญชนาเทสสนธิ คือ การเชื่อมบทโดยแปลงพยัญชนะ

“การแปลงพยัญชนะ กวรรคและจวรรค” (ต่อ)

เมื่อคราวที่แล้วมา แสดงคำว่า เนปกฺก ที่แปลว่า ปัญญา ที่ทำให้กิเลสเหือดแห้ง หรือ ปัญญา ที่รักษาตน ไปแล้ว คราวนี้จะแสดงคำว่า เวปกฺก เป็นต้น ที่มีรูปแบบการสำเร็จรูปอยู่ในชุดเดียวกับคำว่า เนปกฺก นั้น ดังนี้

วิปาก + ณฺย > เวปกฺกํ = วิบาก หรือ ผลที่สุกงอม (สกัตถตัทธิต)

(คำว่า เวปกฺก  วิบาก นี้ลงณฺย ปัจจัยในอรรถสกัตถตัทธิต โดยมีรูปวิเคราะห์ ว่า

วิปาโก เอว เวปกฺกํ เวปกฺก กับ วิปาก มีอรรถเหมือนกัน.),

สุภค + ณฺย > โสภคฺค  (ความงาม)

[สุภคสฺส ภาโว โสภคฺคํ ความเป็นแห่งผู้มีความงาม ชื่อว่า โสภคฺค]

ทุภค + ณฺย > โทภคฺคํ  ความน่าเกลียด (ความไม่งาม)

[มีวิเคราะห์โดยนัยตรงข้ามกับ โสภคฺคํ]

วจ + ณฺย > วากฺกํ = เสียงที่ถูกกล่าว, การกล่าว .

 คำว่า วากฺกํ นี้เป็นนามกิตก์ กัมมสาธนะ มาจาก วจฺ ธาตุ ลง ณฺย ปัจจัย. สำหรับรูปว่า วากฺก มีสูตรสำเร็จรูปเพิ่มเติมที่ควรกล่าวถึง

๑) เพราะ ณฺย วุทธิสระต้นธาตุ เป็น วาจฺย, แปลง จ เป็น ก ด้วยสูตรนี้

 ๗๗๙. กคา จชานํ ฆานุพนฺเธ

ในเพราะฆอนุพันธ์ แปลง จ และ ช เป็น ก และ ค ตามลำดับ

๒) เมื่อแปลง จฺ เป็น กฺ ด้วยสูตรนี้แล้วเป็น วากฺย, หลังจากนั้น แปลง ย เป็น ปุพพรูป คือ ก สำเร็จรูปเป็น วากฺกํ. มีรูปวิเคราะห์ว่า วตฺตพฺพนฺติ วากฺกํ เสียงที่ถูกกล่าว หรือ การกล่าว ชื่อว่า วากฺก ]

(สำหรับสูตรนี้ ไม่ใช่ลำดับสูตรที่พระคันถรจนาจารย์นำเสนอในช่วงนี้ แต่มาเกี่ยวกับข้องกับรูปอุทาหรณ์นี้ ผู้เขียนจึงนำมาลงไว้ในช่วงนี้เพื่อแสดงความเป็นไปครับ)

ข้อความที่ควรทราบเล็กน้อยของสูตรนี้,

ฆ อนุพันธ์ คือ ฆ อักษรที่แนบมากับตัวสูตรเพื่อบอกว่า ในที่นี่ให้แปลง จ ช ที่สุดธาตุ เป็น ก และ ค ตามลำดับได้ด้วย. ดังนั้น การใช้ ฆ แนบกับสูตรก็แนบมากับปัจจัยอื่นๆ เพื่อบอกการมีหน้าที่แบบนี้ของปัจจัยนั้น และถ้ามาคู่กับปัจจัยที่มีอนุพันธ์อื่น เช่น ณฺย เป็นต้น  หมายถึง ฆ จะเป็นตัวแยก ณฺย ปัจจัยเป็นต้น ออกจาก ณฺย ปัจจัยอื่นๆว่า นอกจาก ณฺยปัจจัยจะมีหน้าที่วุทธิแล้วยังมีหน้าที่แบบนี้อีกด้วย.  ด้วยเหตุนี้ ในสูตร ๗๗๗. ฆฺยณฯ จึงกล่าวว่า มีอรรถวิเสสนะ. ดูสูตร ๗๗๗ ฆฺยณฯ ภาว, กมฺเมสุ ฆ, ณานุพนฺโธ ยปจฺจโย โหติฯ ฆานุพนฺโธ ‘กคาจชานํ ฆานุพนฺเธ’ติอาทีสุ วิเสสนตฺโถฯ ณานุพนฺโธ วุทฺธิทีปนตฺโถฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ ดังนั้น ในการแปลงเป็น ก ของ จ นี้จึงเป็นไปด้วยอำนาจ ยปัจจัยที่มีฆอนุพันธ์ ซึ่งหมายความว่า ย นี้ทำให้เกิดการแปลง จ เป็น ก ได้นั่นเอง.)

วจ + ณฺย >  วากฺยํ

[ถ้าไม่ทำตามสูตรนี้เป็น วากฺกํ ก็จะมีรูปเดิมว่า วากฺยํ ดังนี้ ก็มี เพราะกฺวจิ ศัพท์แสดงความมีตัวอย่างนี้ใช้เล็กน้อย]

ตัวอย่างต่อไปนี้มีนัยเดียวกับ วากฺก คือ แปลง จ เป็น ก และ แปลง ช เป็น ค ก่อนแล้วแปลง ย เป็น ปุพพรูป

ภุช (ธาตุ) + ณฺย > โภคฺคํ (ของกิน, การกิน)

[ภุญฺชิตพฺพนฺติ โภคฺคํ, วัตถุที่ควรบริโภค หรือ การบริโภค ชื่อว่า โภคฺคํ ]

ยุช + ณฺย > โยคฺคํ. (การประกอบ, สิ่งที่ถูกประกอบ),

[ยุญฺชิตพฺพนฺติ โยคฺคํ อันเขาพึงประกอบ, หรือ สิ่งที่พึงประกอบ ชื่อว่า โยคฺค]

แต่ในบางรูปแม้จะมี จ และ ช ก็จริง แต่ก็ไม่ทำตามสูตรนัั้น  คือ ไม่แปลง จ และ ช เป็น ก และ ค ก่อน แปลง ย เป็นปุพพรูปได้เลย เช่น

กุกฺกุจ + ย > กุกฺกุจฺจํ ความเดือดร้อนรำคาญใจ

กุกฺกุตภาโว กุกฺกุจฺจํ ความเป็นแห่งผู้เดือดร้อน ชื่อ กุกฺกุจฺจ,

วจฺ + ณฺย (กิตกปัจจัยในอรรถกรรม) > วาจฺจํ เนื้อความที่ถูกกล่าว, วิเสสยะ

วตฺตพฺพนฺติ วาจฺจํ คำที่ถูกวิเสสนะกล่าว ชื่อว่า วาจฺจ,

วจฺ + ย > วุจฺจเต อันเราจะกล่าว.

ปจฺ + ย > ปจฺจเต  อันพ่อครัวหุงอยู่.

วนิช + ณฺย (ใช้แทน กมฺม การงาน) > วาณิชฺชํ การค้าขาย          

[วณิชานํ กมฺมํ วาณิชฺชํ, การงานของพ่อค้า ชื่อ วาณิชฺช]

ภุชฺ + ณฺย > โภชฺชํ ของกิน, การ

[ภุญฺชิตพฺพนฺติ โภชฺชํ อันเขาพึงกิน หรือ วัตถุอันเขาพึงกิน ชื่อว่า โภชฺช]

ยุช + ณฺย > โยชฺชํ การประกอบ, สิ่งที่ถูกประกอบ

[ยุญฺชิตพฺพนฺติ โยชฺชํฯ อันเขาพึงประกอบ, หรือ วัตถุอันเขาพึงประกอบ ชื่อว่า โยชฺช.]

************ 

ขออนุโมทนา ... 

สมภพ สงวนพานิช