๓๓. แปลง เอ และ โอ เป็น อ

๔๑. เอโอนม วณฺเณ[1] ฯ

สรพฺยญฺชนภูเต วณฺเณ ปเร เอ, โอนํ อตฺตํ โหติ วาฯ  ตตฺถ เอสฺส อตฺตํ เยภุยฺเยน ม, ทาคเมสฺเวว โหติฯ

อกรมฺหส เต กิจฺจํ[2]– อกรมฺหเสตฺยตฺโถ, ทิสฺวา ยาจกมาคเต[3], ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต[4], ยมาหุ นตฺถิ วีริยนฺติ[5]– เย+อาหุตฺยตฺโถฯ กทสฺสุ – เก+อสฺสุ, ยเทว เต ชาตินิสฺสิตา, ตเทว เต ชรานิสฺสิตาเย+เอว, เต+เอวาติ เฉโท, สฺเว ภโว สฺวาตนํ[6]– พฺยญฺชเน ทีโฆฯ

โอมฺหิ –

ส สีลวา[7], ส ปญฺญวา, ส เว กาสาวมรหติ[8], เอส อตฺโถ, เอส ธมฺโม[9], ทินฺนมาสิ ชนินฺเทน[10]– ทินฺโน+อาสีติ เฉโท, มคฺคมตฺถิ [11]– มคฺโค+อตฺถิ, อคฺคมกฺขายติ[12], ปจฺจยาการเมว จ[13], สงฺโฆ ปพฺพตมิว, สทฺโท จิจฺจิฏมิว, หิยฺโย ภโว หิยฺยตฺตนํ, ปาโต อสนํ ปาตราโส, ปาตมนุสิฏฺโฐ, กกุสนฺธ โกณาคมโน, เถร วาทานมุตฺตโม – กกุสนฺโธติ จ เถโรติ จ เฉโท, เถรวาโทติ อตฺโถฯ

สุตฺตวิภตฺเตน อนิมิตฺเตปิ โหติฯ ตุวญฺจ ธนุเสข จ[14], ปจฺจยมหาปเทโส เหส, เอกโกฏฺฐาโส เอส, อภิลาปมตฺตเภโท เอส อิจฺจาทิฯ

------------------------

๔๑. เอโอนม วณฺเณ

เพราะสระหรือพยัญชนะเป็นนิมิต เอ และ โอ จะเป็น อ.

สรพฺยญฺชนภูเต วณฺเณ ปเร เอ, โอนํ อตฺตํ โหติ วาฯ  

สระก็ตาม พยัญชนะก็ตาม เอ และ โอ  อาจเป็น อ ได้บ้าง.

ตตฺถ เอสฺส อตฺตํ เยภุยฺเยน ม, ทาคเมสฺเวว โหติฯ

การแปลงเอ และ โอ นั้น การแปลงเอ เป็น อ ส่วนมากจะใช้ในกรณีที่มี ม และ ท อาคมอยู่หลัง.

๑) ตัวอย่างในแปลงเอ เป็น อ

อกรมฺหส เต กิจฺจํ = อกรมฺหเส เต กิจฺจํ.

ทิสฺวา ยาจกมาคเต = ทิสฺวา ยาจเก อาคเต

ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต = ทิสฺวา ปณฺฑิเต อาคเต

ยมาหุ นตฺถิ วีริยนฺติ = เย อาหุ นตฺถิ วีริยํ

กทสฺสุ = เก อสฺสุ

ยเทว เต ชาตินิสฺสิตา = เย+เอว เต ชาตินิสฺสิตา

ตเทว เต ชรานิสฺสิตา= เต+เอว เต ชรานิสฺสิตา

สฺเว ภโว สฺวาตนํ = สฺเว ภโว สฺเว ตนํ[15]

– พฺยญฺชเน ทีโฆฯ

รูปนี้ทีฆะเป็น สฺวา (เพราะ ตฺพยัญชนะที่ ตฺนํ)

โอมฺหิ –

๒) ตัวอย่างในการแปลง โอ เป็น อ

ส สีลวา =  โส สีลวา

ส ปญฺญวา =  โส ปญฺญวา 

ส เว กาสาวมรหติ =  โส เว กาสาวํ อรหติ

เอส อตฺโถ = เอโส อตฺโถ,

เอส ธมฺโม = เอโส ธมฺโม

ทินฺนมาสิ ชนินฺเทน = ทินฺโน อาสิ ชนินฺเทน

มคฺคมตฺถิ = มคฺโค อตฺถิ,

อคฺคมกฺขายติ = อคฺโค อกฺขายติ

ปจฺจยาการเมว จ = ปจฺจยากาโร เอว จ

สงฺโฆ ปพฺพตมิว, = สงฺโฆ ปพฺพโต อิว

สทฺโท จิจฺจิฏมิว, = สทฺโท จิจฺจิโฏ อิว

หิยฺโย ภโว หิยฺยตฺตนํ, = หิยฺโย ตฺตนํ

ปาโต อสนํ ปาตราโส  = อาหารในเวลาเช้า (ปาโต เป็นนิบาตบอกอรรถว่าเช้า)

ปาตมนุสิฏฺโฐ = ปาโต อนุสิฏฺโฐ

กกุสนฺธ โกณาคมโน =, กกุสนฺโธ โกณาคมโน

เถร วาทานมุตฺตโม = เถโร วาทานํ อุตฺตโม

กกุสนฺโธติ จ เถโรติ จ เฉโท, เถรวาโทติ อตฺโถฯ

สองตัวอย่างนี้ตัดเป็น กกุสนฺโธ และ เถโร, ความหมายคือ เถรวาท[16]

สุตฺตวิภตฺเตน อนิมิตฺเตปิ โหติฯ

ด้วยการแบ่งสูตร แม้ในที่ปราศจากนิมิต เอ หรือ โอ แปลงเป็น อ ก็ได้ เช่น

ตุวญฺจ ธนุเสข จ =  ตุวญฺจ ธนุเสโข จ[17]

ปจฺจยมหาปเทโส เหส = ปจฺจยมหาปเทโส หิ เอโส

เอกโกฏฺฐาโส เอส = เอกโกฏฺฐาโส เอโส

อภิลาปมตฺตเภโท เอส = อภิลาปมตฺตเภโท เอโส[18]

---

[1] [ก. ๒๗; รู ๓๙; นี. ๖๖, ๑๖๓-๔]

[2] [ชา. ๑.๔.๒๙]

[3] [ชา. ๑.๗.๕๘; ๒.๒๒.๒๒๖๑]

[4] [ชา. ๒.๒๒.๗๘๓]

[5] [ชา. ๒.๑๘.๑๖๒]

[6] [ปารา. ๒๒]

[7] [ธ. ป. ๘๔]

[8] [ธ. ป. ๑๐]

[9] [ธ. ป. ๕]

[10] [ชา. ๒.๒๒.๒๑๖๑ (ทินฺนมฺหาติ ชนินฺเทน)]

[11] [วิภ. อฏฺฐ. ๑๘๙]

[12] [อ. นิ. ๑.๔๗]

[13] [วิภ. อฏฺฐ. ๒๒๕]

[14] [ชา. ๑.๑๖.๒๓๙]

[15] รูปนี้ลง ตนํ ปัจจัยท้าย สฺวเอ แปลง เอ เป็น อ ด้วยสูตรนี้ เป็น สฺวตน ทีฆะเป็น สฺวา เพราะ ตฺพยัญชนะที่ ตฺนํ

[16]  คำว่า เถโร ในที่นี้ คือ เถรวาโท หมายความว่า เถรวาท คือ วาทะของพระเถระ คือพระอรหันต์ผู้ร่วมสังคายนาครั้งที่ ๑  เป็นเลิศแห่งวาทะทั้งหลาย.

[17] ตตฺถ ธนุเสขจาติ ธนุเสโข จ, ธนุเสขกุมาโร จาติ อตฺโถฯ อุมฺมงฺคชาตกวณฺณนา เป็น ตฺวญฺเจว

[18] ในกรณีนี้ เอโส อยู่ท้ายบาท จึงไม่มีสระหรือพยัญชนะอันเป็นนิมิตมาต่อท้าย ในที่นี้เช่นนี้ แปลง โอ เป็น อ ก็ควร เพราะตัดบทว่า วณฺเณ ที่เป็นนิมิตออกไป.