๖๙.การแปลงนิคคหิต (ต่อ)

มหาวุตฺติวิธานมุจฺจเตฯ

วคฺคาวคฺเคสุ พฺยญฺชเนสุ ปเรสุ นิคฺคหีตํ ปรรูปํ คจฺฉติ –

สำหรับการสำเร็จรูปด้วยมหาสูตร ดังข้าพเจ้าจะแสดงดังนี้

เพราะมีทั้งพยัญชนวรรคและอวรรคอยู่ข้างหลัง นิคคหิตถึงความเป็นรูปเดียวกับอักษรหลัง.

สกฺกโรติ, สกฺกโต, สกฺกาโร, สกฺกจฺจํ, ตกฺกตฺตา, ตกฺกโร, ตกฺขณํ ตงฺขณํ ตํ ขณํ, ตคฺคติกํ ตํ คติกํ,           ตนฺนินฺโน, ตปฺโปโณ, ตปฺปพฺภาโร, ตปฺปธาโน, เอตปฺปรโม, ยคฺคุโณ ยํคุโณ, ตลฺเลณา, มลฺเลณา, สลฺเลโข, ปฏิสลฺลีโน, ตพฺพณฺณนา ตํวณฺณนา, ตสฺสโม ตํสโม, อิทปฺปจฺจยตา, จิรปฺปวาสิํ, หตฺถิปฺปภินฺนํ อิจฺจาทิฯ

ตัวอย่าง

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
สกฺกโรติ,	สํ + กโรติ	ย่อมสักการะ
สกฺกโต,	สํ + กต	สักการะแล้ว
สกฺกาโร,	สํ + กาโร	การสักการะ
สกฺกจฺจํ,	สํ + กจฺจํ	ความเคารพ
ตกฺกตฺตา,	ตํ + กตฺตา	ผู้ทำกิจนั้น
ตกฺกโร,	ตํ + กโร	ผู้ทำกิจนั้น
ตกฺขณํ ตงฺขณํ ตํขณํ,	ตํ + ขณํ	ขณะนั้น
ตคฺคติกํ ตํคติกํ,	ตํ + คติกํ	มีสิ่งนั้นเป็นที่ไป (เหมือนสิ่งนั้น)
ตนฺนินฺโน,	ตํ + นินฺโน	น้อมไปยังสิ่งนั้น
ตปฺโปโณ,	ตํ + โปโณ	เงื้อมไปในสิ่งนั้น
ตปฺปพฺภาโร,	ตํ + ปพฺภาโร	โน้มไปในสิ่งนั้น
ตปฺปธาโน,	ตํ + ปธาโน	มีสิ่งนั้นเป็นประธาน
เอตปฺปรโม,	เอตํ + ปรโม	มีสิ่งนั้นเป็นอย่างยิ่ง
ยคฺคุโณ ยํคุโณ	ยํ + คุโณ	คุณของสิ่งใด
ตลฺเลณา,	ตํ + เลณา	มีท่านเป็นเครื่องต้านทาน
มลฺเลณา,	มํ + เลณา	มีเราเป็นเครื่องต้านทาน
สลฺเลโข,	สํ + เลโข	ขัดเกลา
ปฏิสลฺลีโน,	ปฏิสํ + ลีโน	หลีกเร้น
ตพฺพณฺณนา ตํวณฺณนา,	ตํ + วณฺณนา	อรรถกถาของพระสูตรนั้น
ตสฺสโม ตํสโม,	ตํ + สโม	เสมอด้วยสิ่งนั้น
อิทปฺปจฺจยตา,	อิทํ + ปจฺจยตา	ความมีสิ่งนี้เป็นปัจจัย
จิรปฺปวาสิํ,	จิรํ + ปวาสิํ	จากไปนาน
หตฺถิปฺปภินฺนํ	หตฺถิํ + ปภินฺนํ	ช้างตกมัน

อิมสฺมิํ คนฺเถ เอกตฺถสิทฺธมฺปิ ตํ ตํ รูปํ ตตฺถ ตตฺถ ปุนปฺปุนมฺปิ วิธิยฺยติ ญาณวิจิตฺตตฺถํฯ

(คำชี้แจง)

ในตำรานี้ ถึงอุทาหรณ์ที่มีความหมายเดียวกัน ก็จะแสดงวิธีสำเร็จรูปในอุทาหรณ์เหล่านั้นไว้ซ้ำกันหลายนัย เพื่อจะได้ความรู้ที่หลากหลาย.

-----------------

บทความ : ศึกษาบาฬีไวยากรณ์กับคัมภีร์นิรุตติทีปนี

ครั้งที่ ๖๗ พินทาเทสสนธิ “การแปลงนิคคหิต หรือ อักษรที่ใช้แทนนิคคหิต”

ยังคงอยู่ในหัวข้อการแปลงนิคคหิตเป็นวัคคันตพยัญชนะด้วยสูตรว่า วคฺเค วคฺคนฺโต ครับ

เมื่อคราวที่แล้วมาได้กล่าวถึงกฏเกณฑ์การแปลงนิคคหิตเป็นพยัญชนวรรคตามสูตรนั้นไปครบแล้ว. ขอย้ำว่า การแปลงนิคคหิตเป็นวัคคันตพยัญชนะนั้น ให้ถือเอาตามระเบียบของสูตร. ส่วนการมีนอกเหนือกฏเกณฑ์ก็คงมีบ้าง นั่นคือ นิคคหิตนอกจากเป็นวัคคันตพยัญชนะแล้ว ยังสามารถแปลงเป็นอักษรในแต่ละวรรคได้ด้วย โดยไม่ต้องเป็นวัคคันตะเสมอไป. คัมภีร์นิรุตติทีปนีบอกว่า ตัวอย่างที่จะกล่าวต่อไปนี้สำเร็จรูปด้วยมหาสูตร เพราะพ้นจากวิธีการหลักในสูตรไปแล้ว.

สกฺกโรติ,                                สํ + กโรติ              ย่อมสักการะ

สกฺกโต,                                                  สํ + กต                 สักการะแล้ว

สกฺกาโร,                                สํ + กาโร              การสักการะ

สกฺกจฺจํ,                                                  สํ + กจฺจํ               ความเคารพ

ตกฺกตฺตา,                                ตํ + กตฺตา             ผู้ทำกิจนั้น

ตกฺกโร,                                  ตํ + กโร                ผู้ทำกิจนั้น

ตกฺขณํ ตงฺขณํ ตํขณํ,                  ตํ + ขณํ                ขณะนั้น

ตคฺคติกํ ตํคติกํ,                         ตํ + คติกํ               มีสิ่งนั้นเป็นที่ไป (เหมือนสิ่งนั้น)

ตนฺนินฺโน,                               ตํ + นินฺโน             น้อมไปยังสิ่งนั้น

ตปฺโปโณ,                               ตํ + โปโณ             เงื้อมไปในสิ่งนั้น

ตปฺปพฺภาโร,                            ตํ + ปพฺภาโร          โน้มไปในสิ่งนั้น

ตปฺปธาโน,                                            ตํ + ปธาโน            มีสิ่งนั้นเป็นประธาน

เอตปฺปรโม,                             เอตํ + ปรโม           มีสิ่งนั้นเป็นอย่างยิ่ง

ยคฺคุโณ ยํคุโณ                         ยํ + คุโณ               คุณของสิ่งใด

ตลฺเลณา,                                ตํ + เลณา              มีท่านเป็นเครื่องต้านทาน

มลฺเลณา,                                มํ + เลณา             มีเราเป็นเครื่องต้านทาน

สลฺเลโข,                                                 สํ + เลโข               ขัดเกลา

ปฏิสลฺลีโน,                              ปฏิสํ + ลีโน           หลีกเร้น

ตพฺพณฺณนา ตํวณฺณนา,              ตํ + วณฺณนา          อรรถกถาของพระสูตรนั้น

ตสฺสโม ตํสโม,                         ตํ + สโม               เสมอด้วยสิ่งนั้น

อิทปฺปจฺจยตา,                          อิทํ + ปจฺจยตา        ความมีสิ่งนี้เป็นปัจจัย

จิรปฺปวาสิํ,                              จิรํ + ปวาสิํ            จากไปนาน

หตฺถิปฺปภินฺนํ                           หตฺถิํ + ปภินฺนํ        ช้างตกมัน

ในอุทาหรณ์กลุ่มนี้ จะไม่แปลงนิคคหิตเป็นวัคคันตพยัญชนะ เสมอไป แต่จะแปลงเป็นพยัญชนะเดียวกับพยัญชนะที่อยู่ข้างนิคคหิตนั้น เช่น

สํ กโรติ ไม่เป็น สงฺกโรติ เป็น สกฺกโรติ โดยแปลงเป็น กฺ พยัญชนะ

ยํ คุโณ ไม่เป็น ยงฺคุโณ

จิรํ ปวาสิํ ไม่เป็น จิรมฺปวาสิํ

นอกจากนี้ แม้ถ้าพยัญชนอวรรคอยู่หลัง ก็แปลงเป็นพยัญชนะตัวเดียวกับพยัญชนะตัวหลังเช่น

ตํ เลณา เป็น ตลฺเลณา

ตํ สโม เป็น ตสฺสโม

แต่บางรูป อาจมีการแปลงพยัญชนะหลังเป็นพยัญชนวรรคก่อน เช่น

ตํ วณฺณนา เป็น ตพฺพณฺณนา โดยแปลง ว เป็น พ และแปลงนิคคหิตเป็น พฺ ซ้ำกับรูปหลัง

บางรูป เมื่อพยัญชนะหลังเป็นพยัญชนะตัวที่ ๒ และ ๔ เมื่อแปลงนิคคหิตเป็นพยัญชนะเดียวกับตัวหล้งแล้ว แปลงพยัญชนะที่ ๒ เป็นตัวที่ ๑ และ ตัวที่ ๔ เป็นตัวที่ ๓ เช่น

ตํ ขณํ  เมื่อควรจะเป็น ตขฺขณํ ก็แปลง ข เป็น กฺ  เป็น ตกฺขณํ

พระคันถรจนาจารย์ชี้แจงว่า ในกรณีที่รูปนั้นๆ ถึงจะใช้ในความหมายเดียวกัน แต่ก็จะแสดงวิธีการไว้ซ้ำๆกันในรูปนั้นอีก เพื่อให้แนวทางการสำเร็จรูปที่หลากหลาย เช่น

ตกฺขณํ ตงฺขณํ ตํขณํ,  มาจาก       ตํ + ขณํ                ขณะนั้น

ตคฺคติกํ ตํคติกํ, มาจาก               ตํ + คติกํ               มีสิ่งนั้นเป็นที่ไป (เหมือนสิ่งนั้น)

ยคฺคุโณ ยํคุโณ  มาจาก              ยํ + คุโณ               คุณของสิ่งใด

ตพฺพณฺณนา ตํวณฺณนา, มาจาก    ตํ + วณฺณนา          อรรถกถาของพระสูตรนั้น

ตสฺสโม ตํสโม, มาจาก                ตํ + สโม               เสมอด้วยสิ่งนั้น

         ท่านสาธุชนทั้งหลาย วิธีการที่มาในคัมภีร์นี้ที่เป็นของอวัคคพยัญชนะ แม้ท่านจะกล่าวว่าทำได้ด้วย “มหาวุตติ” ก็คือ สูตรที่ให้สำเร็จรูปศัพท์ได้ตามต้องการ แต่ต้องไม่ขัดแย้งกับพระบาฬี). ก็จริง แต่คัมภีร์อื่น เช่น สัททนีติ ก็เอามาเป็นหลักการ คือ ตั้งเป็นสูตรให้ทำตัวได้โดยตรง เช่น สูตรว่า ๑๓๙. เล ลการํ “แปลงนิคคหิตเป็น ล เพราะลข้างหลัง”. นอกจากนี้ การสำเร็จรูปอาจดูแปลกแตกต่างไปจากวิธีการที่คุ้นเคยในคัมภีร์ไวยากรณ์ปทรูปสิทธิอยู่บ้าง ก็ให้ถือว่า เป็นแนวคิดที่แตกแขนงออกไป เพื่อความเข้าใจอย่างกว้างขวางในบทที่พระชินเจ้าตรัสไว้ในสัตถุศาสน์พร้อมทั้งอรรถกถาฎีกานั่นเอง

         ขออนุโมทนา

        สมภพ สงวนพานิช